Vitreus, Latince bir kelime olup Türkçe'de "cam gibi" ya da "camsı" anlamına gelir. İnsan ve omurgalı canlılarda, retina ile lens arasında bulunan boşluğu dolduran berrak jel, vitreus olarak adlandırılır. İnsan gözü, yaklaşık %80 hacmini bu vitreal madde ile doldurur ve göz sağlığı açısından oldukça önem arz eder. Vitreus, gözün şeklinin korunmasına yardımcı olmasının yanı sıra, ışığın retina üzerindeki doğru bir şekilde odaklanmasını sağlar. Görsel sistemin temel bileşenlerinden biri olarak, görme yetisinin korunmasında ve göz içindeki diğer yapıların işlevselliğinde rol oynar. Zamanla yaşlanma, hastalıklar ya da yaralanmalar gibi faktörler vitreusun yapısını etkileyebilir ve bu da çeşitli göz sorunlarına yol açabilir.
Ancak vitreus, sadece gözün temel bileşenlerinden biri olmakla kalmaz, aynı zamanda zaman içinde değişime uğrayarak bazı göz hastalıklarının da temelinde yer alabilir. Özellikle vitreusun yaşlanma sürecinde sıvılaşması ve yapısının bozulması, birçok göz rahatsızlığının gelişmesine neden olabilir. Bu sürecin nasıl işlediğini anlamak için öncelikle vitreusun yapısını incelemek gerekir.
Vitreus büyük oranda su içerir; %98-99 oranında sudan oluşan jel, bunun dışında kolajen fibrilleri, proteinler, şeker ve tuz gibi bileşenleri de barındırır. Vitreus içindeki kolajen lifleri, çapraz bağlı karmaşık bir ağ yapısı oluşturarak hem jelimsi formunu korumasını hem de şeffaflığını sürdürmesini sağlar. Tip II kolajen başta olmak üzere tip V, IX ve XI kolajenleri de içerir. Bu yapı zamanla değişime uğrayarak farklı göz rahatsızlıklarının gelişmesine yol açabilir.
Bu noktada, vitreusun zaman içinde neden bozulduğunu ve bu bozulmaların göz sağlığı üzerindeki etkilerini daha ayrıntılı ele almak gerekir.
Zaman içinde vitreus, özellikle yaşlanma süreciyle birlikte değişime uğrar. Bu değişim süreci genellikle şu faktörlerle hızlanır:
Yaşlanma: 40 yaşından itibaren vitreus jeli su kaybetmeye ve sıvı cepler oluşturmaya başlar. Bu süreç "likefaksiyon" olarak adlandırılır.
Diyabet ve Metabolik Hastalıklar: Şeker hastalığı gibi durumlar vitreus içine kanama riskini artırabilir.
Miyopi (Yüksek Dereceli Uzak Görme Bozukluğu): Vitreusun yapısal stabilitesini bozarak erken dejenerasyona sebep olabilir.
Yağ Metabolizmasındaki Sorunlar: Vücut yağ dengesindeki anormallikler vitreus değişikliklerini hızlandırabilir.
Yapısal bozulmalar genellikle sıvılaşma ve katılaşma süreçleri ile kendini gösterir. Bu değişiklikler göz içinde uçuşan noktalar (floaters) olarak algılanabilir.
Vitreusun zaman içinde bozulması, çeşitli göz hastalıklarının gelişmesine yol açabilir. İşte en yaygın görülen bazı durumlar:
Vitreusun doğal yaşlanma sürecine bağlı olarak yapısının bozulmasıdır. Genellikle 40’lı yaşlardan sonra görülmeye başlanır. Bu süreç iki aşamadan oluşur:
Sinkizis: Vitreus sıvılaşır, jelden sıvı forma dönüşmeye başlar.
Sinerezis: Şeffaf olmayan parçacıklar oluşarak görme alanında uçuşan cisimler olarak algılanır.
Göz içinde küçük, parlak, krem veya altın renginde noktaların birikmesiyle ortaya çıkan bir durumdur. Genellikle tek gözde görülür ve yaş ilerledikçe görülme sıklığı artar. Çoğu kişi bu noktaları hissetmez ancak yoğun vakalarda görmeyi etkileyebilir.
Yaş ilerledikçe vitreus hacmi azalır ve retina ile olan bağlantıları zayıflar. Bu süreçte vitreus retinadan ayrılabilir. Çoğu zaman ciddi bir problem yaratmasa da, bazen retina yırtıklarına ve retina dekolmanına neden olabilir.
Vitreusun retina üzerindeki çekilme kuvveti nedeniyle görme merkezinde bozulmalar meydana gelir. Sarı nokta (makula) bölgesinde şekil bozuklukları oluşarak merkezi görmede kayıplara yol açabilir.
Makula bölgesindeki retina hücrelerinin ayrılması sonucu görme merkezinde ciddi bozukluklar meydana gelir. Tedavi edilmediğinde kalıcı görme kaybına neden olabilir.
Retina Yırtıkları ve Dekolman
Vitreus retinadan ayrılırken bazen retina dokusunu da çekerek yırtıklara yol açabilir. Eğer sıvılaşmış vitreus bu yırtıktan içeri girerse, retina tabakasını yerinden ayırarak retina dekolmanı adı verilen ciddi bir duruma sebep olabilir.
Vitreus içine kanama olması durumudur. Genellikle diyabetik retinopati, retina yırtıkları veya damar tıkanıklıkları gibi sebeplerle meydana gelir. Küçük kanamalar zamanla kendiliğinden düzelebilirken, büyük kanamalar cerrahi müdahale gerektirebilir.
Bu noktada, vitreus yapısındaki değişimlerin en önemli sonuçlarından biri olan Arka Vitreus Dekolmanı konusuna geçmek gereklidir. Vitreusun zamanla sıvılaşması ve retinadan ayrılması, bu süreci tetikleyen başlıca faktörlerden biridir.
Gözün içini dolduran vitreus jeli, genç yaşlarda homojen ve yapışkan bir yapıya sahiptir. Ancak yaş ilerledikçe sıvılaşma süreci başlar ve vitreus retinadan ayrılmaya başlar. Bu ayrılma süreci genellikle yavaş gerçekleşirken, bazı durumlarda aniden meydana gelebilir.
Vitreusun retinadan ayrılması, mikroskobik liflerin kopması sonucu oluşur. Bu süreç normal olsa da, bazen retina üzerinde çekilmelere neden olarak ciddi göz hastalıklarının riskini artırabilir.
Arka vitreus dekolmanı olan birçok kişi herhangi bir belirti yaşamaz. Ancak bazı kişiler aşağıdaki semptomları fark edebilir:
Görüş alanında aniden beliren uçuşan noktalar (siyah lekeler, ipliksi yapılar, örümcek ağı benzeri şekiller)
Gözde ışık çakmaları (aniden parlayan kısa ışık şeritleri)
Görme alanında gölge veya perde hissi
Geçici bulanık görme
Bu belirtiler genellikle zararsızdır ve zamanla azalma eğilimindedir. Ancak ani görme kaybı veya büyük bir gölge oluşumu gibi durumlar yaşanırsa acil tıbbi müdahale gereklidir.
Bu durum genellikle 50 yaş üstü bireylerde ortaya çıkar ve yaşlanma sürecinin doğal bir parçasıdır. Ancak bazı faktörler AVD’nin erken yaşta gelişme riskini artırabilir:
Miyopi (Uzağı görememe): Yüksek miyop kişilerde vitreus yapısal olarak daha erken bozulabilir.
Göz ameliyatları: Katarakt ameliyatı gibi cerrahi işlemler vitreus dejenerasyonunu hızlandırabilir.
Diyabet ve diğer metabolik hastalıklar: Retina kan damarlarına zarar vererek AVD riskini artırabilir.
Göz travmaları: Fiziksel darbeler, vitreusun retinadan erken ayrılmasına neden olabilir.
Çoğu vakada tedavi gerektirmez ve görme üzerinde uzun vadeli bir etkisi olmaz. Ancak bazı kişilerde vitreus retinadan ayrılırken retina yırtığına veya retina dekolmanına yol açabilir.
Retina yırtılması belirtileri şunlardır:
Aniden artan uçuşan cisimler
Gözde sürekli ışık çakmaları
Görüş alanında perde veya gölge hissi
Bu belirtiler ortaya çıktığında gecikmeden bir göz doktoruna başvurulmalıdır. Retina yırtılması tedavi edilmezse, retina dekolmanı gelişebilir ve bu durum kalıcı görme kaybına neden olabilir.
Eğer arka vitreus dekolmanı retina üzerinde herhangi bir hasara yol açmamışsa, özel bir tedavi gerekmez. Uçuşan cisimler beynin adaptasyon süreci sayesinde zamanla fark edilmez hale gelir. Ancak retina yırtığı veya dekolmanı oluşursa şu tedavi yöntemleri uygulanabilir:
Lazer fotokoagülasyon: Retina yırtıklarını kapatmak için kullanılır.
Kriyoterapi (soğuk tedavisi): Retina yırtıklarının onarılmasına yardımcı olur.
Vitrektomi: Ciddi retina dekolmanı vakalarında vitreusun cerrahi olarak çıkarılması gerekir.
Vitreusun sağlığını korumak için öncelikle yeterli miktarda su içmek gerekiyor. Günde 2-3 litre su tüketmek, vitreusun nem dengesini sağlamaya yardımcı oalcaktır. Su, gözün arka kısmındaki vitreus jelinin sağlıklı olmasını destekler. Kolajen açısından zengin bir beslenme, göz sağlığını destekleyen takviyeler de oldukça faydalıdır. Özellikle lutein, zeaksantin ve omega-3 içeren takviyeler, gözlerin sağlığını artırmaya yardımcı olur. Düzenli göz muayeneleri yaptırmak da önem taşır. Özellikle 40 yaşından sonra göz sağlığına dikkat etmek, potansiyel sorunların erken tespit edilmesine olanak tanır. Bu şekilde, vitreusun sağlıklı kalması için gerekli önlemler alınmış olur.
Vitreusun yapısal bozukluklarından kaynaklanan hastalıkların tedavisi, durumun ciddiyetine göre değişir:
Vitreus kanamaları: Küçük kanamalar kendiliğinden iyileşebilirken, büyük kanamalar cerrahi işlem (vitrektomi) gerektirebilir.
Retina yırtıkları: Lazer veya kriyoterapi ile yırtık onarılabilir.
Retina dekolmanı: Acil cerrahi müdahale gerektiren bir durumdur.
Makula deliği ve vitreomaküler traksiyon: Cerrahi olarak düzeltilmesi gereken durumlardır.
